Jasson Weiss: Në disa prej tregimeve në librin tuaj, Deshoras (1982) duket se fantastikja hyn më shumë se kurrë në botën
reale. A e keni ndier këtë ju vetë? A nuk ju është dukur sikur fantastikja dhe
e zakonshmja bëhen pothuajse njësh?
Julio Cortázar: Në tregimet më të fundit kam
ndjesinë që ka largësi më të pakët mes asaj që ne e quajmë fantastike dhe asaj
që quajmë reale. Në tregimet e mia më të hershme largësia ishte më e madhe
sepse fantastikja ishte mirëfilli fantastike, dhe nganjëherë kishte të bënte me
të mbinatyrshmen. Epo, jam i kënaqur që kam shkruar tregimet e mëhershme, sepse
mendoj që fantastikja ka cilësinë për të pasur metamorfozat e veta, ajo
ndryshon, ndryshon me kalimin e kohës. Koncepti për
fantastiken që kishim në epokën e romaneve gotike në Angli, për shembull, nuk
ka të bëjë absolutisht me konceptin që ne kemi për të tani. Në ditët e sotme
qeshim kur lexojmë për Kështjellën e
Otranto-s[1]
e cila popullohet prej fantazmash të veshura me të bardha, skelete që
vërdallisen duke bërë zhurmë me zinxhirët e tyre. Dhe megjithatë, ky ishte
koncepti mbizotërues për fantastiken në atë kohë. Ai ka ndryshuar shumë. Mendoj
që koncepti im për fantastiken tani i afrohet gjithnjë e më shumë asaj që e ne
e quajmë realitet. Kjo ndoshta ngaqë për mua realiteti i qaset gjithnjë e më
shumë fantastikes.
Gjithnjë e më shumë gjatë viteve të fundit ja keni
kushtuar kohën tuaj mbështetjes së përpjekjeve të ndryshme për liri në Amerikën
Latine. A nuk ka ndihmuar kjo gjithashtu që realja dhe fantastikja të jenë më
afër jush? Mos kjo duket të ju ketë bërë më serioz?
Epo, nuk më pëlqen
idea e të qenit “serioz”. Sepse sidoqoftë nuk mendoj që jam serioz, në atë
kuptim, kur flasim për një burrë serioz apo një grua serioze. Gjatë këtyre pak
viteve të fundit, të gjitha përpjekjet e mia në lidhje me disa regjime të
Amerikës Latine, në Argjentinë, Kili, Uruguaj, dhe tani para së gjithash në
Nikaragua, më kanë përfshirë deri në atë pikë që edhe fantastikja në disa
tregime që merren me këtë temë është një fantastike e cila sipas mendimit tim qëndron
shumë afër realitetit. Kësisoj, unë ndjehem më pak i lirë se më parë. Kjo do të
thotë që para tridhjetë vjetësh shkruaja gjëra që më vinin në mendje dhe të
cilat i gjykoja mbështetur vetëm në kriterin estetik. Tani, unë vazhdoj t’i
gjykoj sipas kriterit estetik, sepse para së gjithash jam shkrimtar, por unë
jam një shkrimtar i cili është shumë i shqetësuar për gjendjen në Amerikën
Latine. Shumë shpesh kjo shfaqet në shkrimet e mia, në mënyrë të ndërgjegjshme
ose të pandërgjegjshme. Por tek Deshoras, pavarësisht se tregimet u referohen çështjeve
specifike ideologjike dhe politike, mendoj se tregimet e mia nuk kanë ndryshuar.
Ato gjithsesi mbeten tregime të fantastikes.
Problemi për një
shkrimtar të angazhuar, sikur e quajnë atë tani, është të vazhdojë të jetë
shkrimtar. Nëse ajo çfarë shkrimtari shkruan kthehet thjesht në letërsi me përmbajtje
politike, ajo mund të bëhet në këtë mënyrë letërsi shumë mediokre. Kjo ka
ndodhur me shumë shkrimtarë. Prandaj dhe problemi kryesor është ai i ekuilibrit.
Për mua, ajo që unë duhet të bëj duhet të jetë gjithmonë letërsi, më e mira që
mund të shkruaj. Madje të shkoj përtej të mundshmes. Por, në të njëjtën kohë, shumë
shpesh përpiqem ta vendos shkrimin në realitetin e bashkëkohësisë. Dhe ky është
një ekuilibër shumë i vështirë.
Por a po kërkoni që t’i bëni njësh të dyja?
Jo. Më parë, idetë
që më vinin për tregimet e mia ishte krejtësisht fantastike, ndërsa tani shumë
ide mbështeten në realitetin e Amerikës Latine. Tek Deshoras, për shembull, tregimi
për minjtë, “Satarsa,” është një episod i mbështetur në realitetin e luftës
kundër guerrileve argjentinase. Problemi ka të bëjë me pasqyrimin e tij në
shkrim, sepse ekziston gjithmonë ngasja brenda nesh për të vazhduar shkrimin
vetëm në nivelin politik.
Cili ka qenë reagimi ndaj tregimeve të tilla? A ka
patur ndonjë ndryshim të dallueshëm mes reagimeve të letrarëve dhe politikanëve?
Sigurisht. Lexuesit
borgjez të Amerikës Latine të cilët nuk kanë kurrfarë interesi për politikën
apo tjetër gjë dhe e quajnë veten në anën e krahut të djathtë, nuk e vrasin
mendjen për problemet e shfrytëzimit, të shtypjes dhe kështu me radhë. Këta
njerëz ndiejnë keqardhje që tregimet e mia shpesh marrin kthesë politike. Lexuesit
e tjerë para së gjithash të rinjtë, të cilët ndajnë këto ndjenja me mua, nevojën
për të luftuar dhe e duan letërsinë, i duan këto tregime. Për shembull, “Apokalipsi
në Solentiname” është një tregim që nikaraguanët e lexojnë dhe rilexojnë me
kënaqësi të madhe. Kubanët lexojnë tregimin “Takim” po kështu me shumë kënaqësi.
Çfarë e ka përcaktuar angazhimin tuaj gjithnjë e më
të madh politik gjatë viteve të fundit?
Ushtria në
Amerikën Latine. Janë ata që më nxisin të angazhohem më shumë. Nëse ata
largohen, nëse do të ndodhte ky ndryshim, atëherë unë do të mund të pushoja pak
dhe të punoja me poezitë dhe tregimet e mia të cilat janë tërësisht letrare. Por
ata më japin punë për të bërë. Sa më shumë që ata janë aty ku janë, aq më shumë
unë duhet të jem kundër tyre.
Keni thënë shumë herë që për ju letërsia është si
një lojë. Në çfarë kuptimi?
Për mua letërsia
është një lloj loje. Ajo përbën atë që quhet pjesa e përkorë e njeriut, Homo ludens. Por unë gjithmonë theksoj që
duhet të jemi të kujdesshëm sepse ka dy lloje lojërash. Kemi futbollin, për
shembull, i cili është një lojë. Dhe ka lojëra që janë shumë të thella dhe shumë
serioze, ndërkohë që ato mbeten megjithatë lojëra. Duhet të keni parasysh që
kur fëmijët luajnë, ju thjesht duhet t’i shihni, për të kuptuar që ato e marrin
seriozisht atë. Ata argëtohen, por loja për ta është shumë e rëndësishme, është
aktiviteti i tyre kryesor. E njëjta gjë ndodh kur ata rriten, për shembull, loja
e tyre kryesore do të jetë aktiviteti i tyre erotik. Kur janë të vegjël, të
luajturit është po aq serioz sa dashuria pas dhjetë vjetësh. Më kujtohet që kur
isha i vogël, kur prindërit e mi më thonin,”Mirë, ke luajtur mjaft për dot, ec
e lahu tani,” kjo gjë mua më dukej krejtësisht idiote, sepse puna e të larit
për mua ishte punë koti. Për mua s’kishte asnjë lloj rëndësie, ndër të
luajturit me shokët e mi, kjo ishte diçka serioze. Dhe për mua letërsia është e
tillë, është një lojë por një lojë ku ne mund të vëmë në rrezik jetën tonë,
lojë për të cilën mund të bëjmë gjithçka.
Çfarë ju tërhoqi në fillim tek fantastikja? Ai ishit
atëherë shumë i ri?
Oh po. Filloi
qysh në fëmijërinë time. Isha shumë i befasuar, kur në shkollën fillore, kuptova
që pjesa më e madhe e shokëve të mi të klasës nuk kishin idenë e fantastikes. Ata
ishin shumë realist. I merrnin gjërat sikur ishin...ajo është një bimë, ai është
një kolltuk. Ndërkohë unë kisha nisur ta shoh botën në një mënyrë e cila ishte
shumë e ndryshueshme. Në këndvështrimin e tyre, për mua gjërat nuk ishin edhe
aq të përkufizuara mirë pasi ato nuk kishin etiketa. Ime më, e cila kishte
imagjinatë të zhvilluar, më ndihmoi shumë. Në vend që të më thoshte, “Jo, jo, duhet
të jesh shumë serioz,” ajo ishte e kënaqur që unë kisha imagjinatë, dhe kur
kthehesha kah bota e fantastikes, ajo më ndihmonte duke më dhënë libra për të
lexuar. Për këtë arsye, kur isha nëntë vjeç, unë lexova Edgar Allan Poe-n për
herë të parë. Ime më nuk donte që ta lexoja atë libër, por unë e vodha librin edhe
pse ajo mendonte që isha tepër i ri për ta lexuar, gjë për të cilën kishte të
drejtë. Libri më frikësoi dhe u sëmuara për tre muaj, sepse besoja në të . . . dur
comme fer, sikur thonë francezët. Për mua fantastikja ishte përsosmërisht e
natyrshme. Kur lexoja një tregim mbi fantastiken, nuk kisha asnjë lloj dyshimi
për të. Ashtu ishin gjërat. Kur libra të tilla ua jepja shokëve të mi, ata
thoshnin, “Jo, faleminderit, parapëlqej të lexoj libra për kaubojt.” Librat për
kaubojt lexoheshin shumë në atë kohë gjë të cilën nuk e kuptoja. Unë
parapëlqeja botën e të mbinatyrshmes, botën e fantastikes.
Kur përkthyet veprën e plotë të Poe-s vite më vonë,
a zbuluat gjëra të reja për veten pas një leximi të tillë shterrues?
Shumë, shumë gjëra.
Në fillim, shqyrtova gjuhën e tij, e cila kritikohet shumë prej anglezëve dhe
amerikanëve sipas të cilëve ajo është tepër baroke, gjë të cilës i kanë bashkëngjitur
të gjitha të këqijat. Epo, meqenëse unë nuk jam as anglez dhe as amerikan, e
shoh këtë në një këndvështrim tjetër. E di që janë disa aspekte të shkrimit të
cilat janë vjetëruar jo pak, që ato janë tepruar, por kjo nuk ka as më të voglën
rëndësi përballë gjenisë së tij. Të shkruaje në atë kohë, “Rënia e shtëpisë Usher”
nënkuptonte zotërimin e një gjenie të jashtëzakonshme. Të shkruaje tregimet “Ligeia”,
“Berenisë” ose “Macja e zezë,” qoftë dhe
njërën prej tyre, tregon një gjeni të vërtetë për fantastiken dhe të
mbinatyrshmen. Duhet të them, meqë ra fjala, që dje shkova në shtëpinë e një
mikut tim në rrugën “Edgar Allan Poe”. Është një pllakatë e vënë atje në të
cilën shkruhet “Edgar Poe, shkrimtar anglez.” Ai nuk ishte aspak anglez! Desha
ta theksoj këtë sepse ata duhet ta ndryshojnë pllakatën. Ne të dy duhet të protestojmë!
Në shkrimet e tua, përveç fantastikes, ka një
ngrohtësi të vërtetë dhe dhembshuri edhe për personazhet tuaja.
Disa lexues dhe
kritikë gjithashtu ma kanë thënë këtë. Kur personazhet e mi janë fëmijë dhe
adoleshentë, tregoj shumë butësi me ta, gjë e cila është e vërtetë. Merrem me
ta me shumë dashuri. Mendoj që ata janë të gjallë në romanet dhe tregimet e mia.
Kur shkruaj një tregim në të cilin personazhi është adoleshent, unë jam
adoleshenti gjatë kohës që shkruaj tregimin.
A mbështeten shumë prej personazheve tuaja tek njerëz
të cilët i keni njohur?
Nuk do të thoja
shumë, por vetëm disa prej tyre. Shumë shpesh ka personazhe që përbëjnë njësimin
e dy a tre prej tyre. Kam krijuar një personazh femër mbështetur në dy gra që
kam njohur. Kjo i dha personazhit në rrëfimin e librit një personalitet që
ishte më i ndërlikuar, më i vështirë, sepse ajo kishte mënyra të ndryshme
ekzistence që buronte nga ato dy gra.
Si në rastin e La Maga-s tek Rayela?
Epo, ajo
mbështetet tek një grua, me shumë tipare psikologjike që janë krejtësisht të
imagjinuara. Nuk është e nevojshme të varem nga realiteti në të cilin shkruaj
gjëra reale. Unë i shpik ato, dhe ato bëhen të vërteta gjatë shkrimit. Shumë
shpesh më argëton fakti që kritikët letarë, sidomos ata që janë pak akademik,
mendojnë që shkrimtarët nuk kanë ndonjë lloj imagjinate. Ata mendojnë që
shkrimtari është ndikuar gjithmonë nga kjo, kjo dhe kjo me radhë. Ato
rigjurmojnë tërë zinxhirin e ndikimeve. Ndikimet nuk ekzistojnë, por këta
kritikë harrojnë një gjë: kënaqësinë e trillimit, trillimit të mirëfilltë. Unë
jam i vetëdijshëm për ndikimet tek unë. Edgar Allan Poe është një ndikim që
është i pranishëm në disa prej tregimeve të mia. Por sa i përket pjesës tjetër,
unë jam ai që e krijon atë.
A i njësoni dy persona real në një personazh atëherë
kur ndieni nevojën që t’i jepni personazhit më shumë përmbajtje? Si ndodh kjo?
Punët nuk janë kështu.
Janë personazhet që më drejtojnë mua. Kjo do të thotë që unë përfytyroj personazhin,
ai është atje, dhe njoh dikë ose dy vetë që rastësisht që deri diku të përzier
bashkë përbëjnë personazhin tim, por kjo është e gjitha. Pas kësaj, personazhet
veprojnë për hesap të tyre. Personazhi thotë gjëra…të cilat unë nuk e dija
kurrë që ai do t’i thoshte ndërsa shkruaj dialogët. Kështu ndodh realisht,
është punë e tyre. Unë thjesht shkruaj atë që ato thonë. Dhe nganjëherë shpërthej
në të qeshura, ose flak ndonjë fletë sepse i them,”Këtu ke thënë marrëzira,
S’bën.” Dhe shkruaj një faqe tjetër duke rifilluar me dialogun, por duke mos fabrikuar
asgjë. Në të vërtetë, unë nuk fabrikoj asgjë.
Pra, nuk janë personazhet që keni njohur ata të
cilët ju nxisin të shkruani?
Jo, aspak. Shpesh
më lind ideja e një tregimi kur nuk kam akoma asnjë personazh të tij. Ta zëmë
se kam një ide të çuditshme: diçka do të ndodh në një shtëpi të vendit tobë. Unë
jam shumë pamor kur shkruaj, shoh gjithçka, Kësisoj, e shoh këtë shtëpi në vend
dhe nis menjëherë të vendos personazhet në të. Në këtë pikë, mund të ndodh që
një prej personazheve rastis të jetë një i njohur. Por kjo nuk është e sigurtë.
Në fund të fundit, pjesa më e madhe e personazheve të mi janë të trilluar. Epo,
ja ku është vetja ime, ka shumë referenca autobiografike në personazhin e Oliveira-s
tek Rayela. Nuk jam unë, por ka shumë prej meje tek ai personazh. Ka pjesë të
miat gjatë kohës në Paris, pjesë të ditëve të miat bohemiane, pjesë të ditëve
të mia të para atje. Por lexuesit që lexojnë Oliveira-n si Cortázar-i në Paris do
të gaboheshin. Jo, jo, unë isha shumë më ndryshe.
A ndodh që ajo që shkruan të jetë shumë afër
biografikes?
Nuk më pëlqen
autobiografia. Nuk do të shkruaj kurrë kujtime. Më interesojnë autobiografitë e
të jerëve, por jo e imja. Shumë shpesh, megjithëse, kur kam ide për roman ose
tregim, ka momente të jetës time, gjendje, që e vendosin veten në mënyrë shumë
të natyrshme atje. Në tregimin “Deshoras,” është një djalosh që ka rënë në
dashuri me motrën e shokut të tij më e madhe se ai, dhe kjo është diçka të cilën e kam përjetuar
vetë. Një pjesë e vogël e tij është autobiografike, por prej aty e më pas, është
fantastikja ose imagjinarja e cila mbizotëron.
Ju keni shkruar për nevojën e shkrimit të kujtimeve
prej shkrimtarëve të Amerikës Latine. Pse ju nuk doni atëherë të shkruani
kujtimet tuaja?
Nëse do të
shkruaja autobiografinë time, do të duhej të isha i vërtetë dhe i ndershëm. Nuk
mund të rrëfej një autobiografi
imagjinare. Dhe në këtë mënyrë, do të isha duke bërë detyrën e historianit, historianit
të vetes, dhe kjo më mërzit. Kjo ngase unë parapëlqej të trilloj, të imagjinoj.
José Lezama Lima[2]
tek Paradiso nëpërmjet fjalëve të Cemí-t të thotë që “baroku . . . është ajo që
përbën interes të vërtetë në Spanjë dhe Amerikën Hispanike.” Përse mendoni që
ndodh kështu?
Nuk mund të përgjigjem
si ekspert. Baroku ka qenë shumë i rëndësishëm në Amerikën Latine, në arte dhe
letërsi po kështu. Baroku mund të ofrojë një pasuri të të shkëlqyer; ai lejon që
imagjinata të flatroj në të gjitha kahet në formë spirale ngjitëse, si në
rastin e engjëjve zbukurues në kisha ose në muzikën baroke. Por unë dyshoj tek
baroku në Amerikën Latine. Shumë shpesh shkrimtarët barok e marrin si shumë të
lehtë procesin e shkrimit me këtë stil. Ata shkruajnë në pesë faqe atë që mund
të shkruhet shumë mirë në një faqe, gjë që do të ishte më e mira për ta bërë. Edhe
unë mund të jem dhënë pas barokut sepse jam nga Amerika Latine, por gjithmonë
kam dyshuar tek ai. Nuk më pëlqejnë fjalitë e fryra, voluminoze, plot mbiemra
dhe përshkrime, të cilat jehojnë e jehojnë në veshin e lexuesit. E di që është
diçka shumë magjepsëse, sigurisht, shumë e bukur, por nuk është ajo që unë bëj.
Unë jam më shumë në anën e Jorge Luis Borges-it në këtë kuptim. Ai ka qenë
gjithmonë armiku i barokut; ai gjithmonë e shtrëngonte shkrimin e tij, sikur të
përdorte pinca. Epo, unë shkruaj shumë ndryshe nga sa shkruan Borges-i, por mësimi
i madh që ai më ka dhënë ka të bëjë me ekonominë e të shkruarit. Borgesi më mësoi
kur nisa ta lexoj atë, atëherë kur isha shumë i ri, që nuk ishte e nevojshme të
shkruaja këto fjali të gjata në fund të cilave shpërfaqej një mendim i vagullt.
Mësova që duhet të përpiqemi të themi atë që duam të themi me ekonomi, por me
një ekonomi të bukur. Ky është ndoshta ndryshimi mes një bime, e cila do të
ishte baroku me shumësinë e gjetheve të saj. Është shumë i bukur dhe një gur i
çmuar, një kristal që për mua është megjithatë më i bukuri.
Rreshtat në shkrimet tuaja janë shumë muzikor. A i
shqiptoni zakonisht fjalët me zë të lartë ndërsa i shkruani ato?
Oh po, i dëgjoj
ato, dhe e di që gjatë shkrimit, nëse nis një tregim, shkruaj shumë shpejt,
sepse mund ta rishikoj shkrimin më pas.
Cilat janë zakonet
tuaja të të shrkuarit? A ka ndryshuar ndonjë gjë?
Me mua tregimet
dhe romanet mund të fillojnë kudo. Por në nivelin e shkrimit, kur nis të
shkruaj, historinë e mbaj brenda meje për një kohë të gjatë, nganjëherë për javë
të tëra. Por jo në një mënyrë që nuk është e qartë; jemi në fazën e një ideje të
përgjithshme të tregimit. Një shtëpi ku ka një lule të kuqe në cep, e di që ka edhe
një grua të moshuar e cila vërdalliset në këtë shtëpi, dhe kjo është gjithçka që
di. Kështu ndodh. Paskëtaj vijnë ëndrrat, sepse gjatë asaj kohe ëndrrat e mia
janë plot referenca dhe aluzione për atë që do të ndodh në tregim. Nganjëherë i
tërë tregimi është një ëndërr. Një prej tregimeve të para ka qenë shumë
popullor, “Shtëpia e pushtuar” e cila ishte një makth që unë pata. U zgjova dhe
e shkruajtja. Por në përgjithësi ato shërbejnë si fragmente referimi. Kjo është
mënyra se si e pavetëdijshmja ime funksionon në procesin e shkrimit. Tregimi
ndërkohë po shkruhet aty brenda. Pra kur unë them që shkrimin e filloj prej
kudo, këtë e them sepse nuk e di se cili është fillimi dhe cili është fundi. Unë
filloj të shkruaj dhe ky është fillimi, por nuk jam unë ai që ka vendosur që
tregimi duhej të niste në atë mënyrë. Thjesht tregimi fillon dhe vazhdon. Shumë
shpesh nuk kam ndonjë ide të qartë për fundin. Nuk e di se çfarë do të ndodh. Vetëm
ndërs tregimi vazhdon, dalëngadalë gjërat
bëhen më të qarta dhe papritur unë kuptoj se cili është fundi.
Pra e zbuloni historinë ndërsa e shkruani?
Keni të drejtë. E
zbuloj pak nga pak ndërsa e shkruaj. Mendoj se mund të bëjmë një lloj analogjie me improvizimin e xhazit. Ju
nuk mund ta pyesni një muzikant të xhazit, “Çfarë do të luani?” Nëse e pyesni
ai do të qesh me ju. Ai thjesht ka një temë, disa akorde që duhet t’i respektoj,
pastaj merr trumbetën ose saksofonin e tij dhe fillon të luaj. Por nuk e ka as
idenë më të vogël . . . dhe nuk është çështje ideje. Tema dhe ideja përbëjnë pulsime të ndryshme të brendshme. Nganjëherë muzika
del e mirë, nganjëherë nuk del e tillë. Për sa më përket mua, unë jam pak i
zënë ngusht kur nënshkruaj tregimet e mia. Romanet, jo, sepse punoj shumë me
romanet. Romani është një arkitekturë e plotë që duhet krijuar. Për sa u përket
tregimeve të mia, ato sikur deri diku më diktohen mua nëpërmjet prej
diçkaje që është tek unë, por nuk është se unë jam përgjegjës për këtë. Por më së
mbrami del që ato në fund të fundit janë të miat, dhe unë duhet t’i pranoj ato!
A ka aspekte të caktuara të shkrimit të një tregimi
që përbëjnë gjithmonë problem për ju?
Në përgjithësi, jo,
sepse sikurse po ju shpjegoja, tregimi tashmë është ngjizur diku brenda meje. Pra
ka përmasën dhe strukturën e vet. Ndoshta do të bëhet tregim ose rrëfim pak a
shumë i gjatë, por e gjitha kjo duket të jetë vendosur paraprakisht. Gjatë viteve të fundit kam filluar të nuhas disa probleme.
Tani reflektoj përballë fletës së bardhë më shumë se më parë. Shkruaj më ngadalë.
Dhe shkruaj në një mënyrë që është më e përmbajtur. Disa kritikë më kanë
qortuar për këtë. Më kanë thënë që pak e ngapak jam duke humbur natyrshmërinë e
tregimeve të mia. Unë them atë që dua të them, por në një mënyrë shumë më
ekonomike. Nuk e di nëse kjo është për më mirë apo për më keq. Në çdo rast, kjo
është mënyra ime e të shkruarit tani.
Po thoshit që romanet kanë një arkitekturë të plotë.
A nënkupton të
shkruarit e romanit një mënyrë shumë më të ndryshme të shkruari?
Gjëja e parë që
shkruajta në Rayuela
ishte një kapitull që tani është në mes të romanit. Është kapitulli ku
personazhet dalin prej një anije në tjetrën nëpërmjet dritareve. E shkruajta këtë kapitull pa ditur se përse po e shkruaja. Përfytyrova personazhet, rrethanat të cilat kishin të
bënin me Buenos Aires-in. Ishte shumë vapë, me sa më kujtohet, dhe me makinën
time të shtypshkrimit isha ngjitur me atë dritare. Përfytyrova gjendjen e një djaloshi i cili po përpiqej
që e shoqja të kaloj përtej, ngase ai vetë nuk do të kalonte sepse do të kthehej të merrte ca gjëra të kota, disa gozhdë. Në
dukje kjo ishte krejtësisht qesharake. E përshkruajta të gjithë këtë situatë e
cila është e gjatë dyzetë faqe dhe kur mbarova thashë me vete, “Dakord, por
çfarë kam bërë? Sepse ky nuk është tregim. Çfarë është atëherë?” E kuptova që kisha
nisur një roman i cili nuk mund të vazhdonte. M’u desh që të ndaloja aty dhe ta
shkruaja tërë pjesën në Paris para se të arrija tek kjo situatë. Ky është
sfondi i ngjarjeve të Oliveira-s, sepse kur shkruajta kapitullin e daljes nga
anija, po mendoja me vete pak më gjatë për këtë pikë. E përfytyrova veten si personazh, Oliveira më ngjante jo
pak në atë pikë. Por që të bëja një roman me të, m’u desh të kthehesha pas, para
se të mund të vazhdoja.
Ju ishit në Buenos Aires atëherë.
Atëherë, sepse më pas i tërë libri u
shkruajt këtu ku jemi tani. Atë kapitull e shkruajta në Buenos Aires.
Dhe e kuptuat menjëherë që ishte roman.
E kuptova menjëherë
që do të ishte romani i një qyteti. Në pjesën e parë, doja të përfshija Parisin
që unë njihja dhe doja. Do të ishte gjithashtu roman mbi marrëdhëniet mes
personazheve të ndryshëm, por para së gjithash mbi problemet, kërkimet
metafizike të Oliveira-s, të cilat në atë kohë ishin dhe të miat ngase në atë
periudhë isha krejtësisht i
përqendruar tek estetika, filozofia dhe metafizika. Isha plotësisht jashtë
historisë dhe politikës. Tek Rayuela nuk
aludohet për Amerikën Latine dhe problemet e saj. E zbulova më pas këtë.
Shpesh keni thënë që revolucioni kuban zgjoi tek ju
interesin ndaj historisë dhe politikës.
Dhe këtë e them
përsëri.
A i rishikoni shumë shkrimet pasi t’i përfundoni?
Shumë pak. Kjo
ndodh për shkak se historia tashmë është zhvilluar brenda meje. Kur shoh se si
disa prej miqve të mi të cilët rishikojnë gjithçka, ndryshojnë gjithçka, heqin
pjesë, bëjnë shënime në të gjithë faqen . . .jo, jo, jo. Dorëshkrimet e mia
janë shumë të pastra.
Cilat janë zakonet tuaja të shkrimit? A kanë
ndryshuar disa zakone të mëparshme?
Është diçka e
cila nuk ka ndryshuar, diçka që nuk do të ndryshojë kurrë, kjo është anarkia e
plotë dhe rrëmuja. Nuk kam absolutisht asnjë metodë. Kur ndiej se dua të
shkruaj një tregim lë që gjithçka të rrjedh, shkruaj tregimin. Dhe nganjëhetë shkruaj
dy ose tre tregime. Përgjithësisht, ato vijnë njëri pas tjetrit. Shkrimi i një
tregimi më lë në gjendje pritëse, dhe paskëtaj nis një tjetër tregim. Ju shihni
llojin e imazhit që përdor, por është kjo mënyra se si tregimi lind brenda meje.
Më vonë, mund të kaloj një vit pa shkruar asgjë letrare, asgjë. Duhet të them
gjithashtu që gjatë këtyre pak viteve të fundit kam shpenzuar jo pak prej kohës
time në makinë e shkrimit duke shkruar artikuj politik. Tesktet që kam shkruar
për Nikaraguan janë shpërndarë me anë të agjencive të shtypit sindikalist,
sikurse çdo gjë që kam shkruar për Argjentinën, shkrime të cilat a nuk kanë të
bëjnë fare me letërsinë pasi janë shkrime militante.
A keni vende të parapëlqyera për të shkruar?
Në fakt, jo. Në
fillim, kur isha më i ri dhe fizikisht më rezistent, në Paris shkruajta një
pjesë të madhe të Rayuela në kafene. Sepse zhurma nuk më
shqetësonte dhe përkundrazi, ishte një vend i mirë. Punova shumë atje, lexoja
dhe shkruaja. Por me kalimin e kohës gjërat janë ndërlikuar. Tani shkruaj kur
jam i sigurtë që kam njëfarë qetësie. Nuk mund të shkruaj në një vend ku dëgjohet muzikë, kjo as që diskutohet. Muzika
është një gjë, të shkruarit është një gjë tjetër. Kam nevojë për një qetësi të caktuar; por, pos
kësaj, mund të shkruaj në një hotel, nganjëherë në aeroplan, tek shtëpia e një
miku si dhe këtu në shtëpinë time ka gjithashtu vende ku mund të shkruaj.
Më flisni për Parisin. Çfarë ju dha kurajën të
mblidhni plaçkat dhe të vendoseni në Paris para më shumë se tridhjetë vjetësh?
Kurajë? Jo, nuk m’u desh shumë kurajë. Thjesht
duhet të pranoja idenë e të ardhurit në Paris, ndërkohë që ndërprerja e
lidhjeve me Argjentinën në atë kohë, do të thoshte të mbetje në varfëri dhe të
kishe probleme me jetesën. Por kjo nuk më shqetësonte. E dija që në një mënyrë
a në një tjetër do ia dilja mbanë. Së pari erdha në Paris, sepse kultura
franceze në tërësi, më tërhiqte tej mase. Kisha lexuar me pasion letërsi
franceze në Argjentinë. Pra, doja të isha këtu që të njihja rrugët dhe vendet
për të cilat lexohej në libra, në romane. Të ecja në rrugët që kishin ecur Balzac-u
ose Baudelaire-i. Ishte udhëtim shumë romantik. Kam qenë dhe jam shumë romantik.
Duhet të jem deri diku i kujdesshëm kur shkruaj, sepse shumë shpesh e lejoj
veten të bie në nivelin e . . .nuk do të thoshja në nivelin e shijes së keqe, ndoshta
jo, por jepem pak pas romantizmit të tepruar. Kështu që është e nevojshme të
ketë një kontroll të nevojshëm të kësaj prirjeje në këtë rast, por në jetën
time personale nuk e kam të nevojshme ta kontrolloj veten. Unë jam me të vërtetë
shumë sentimental, shumë romantik. Jam një person i butë, kam shumë dhembshuri
për të shfaqur. Ajo që tani i jap Nikaraguas është dhembshuri. Është gjithashtu
bindja ime politike që Sandinistas-it kanë të drejtë për atë që po bëjnë dhe se
po bëjnë
përpjekje të admirueshme. Por kjo nuk ka të bëjë vetëm me idetë politike.
Kam një dhembshuri të pazakontë për ta sepse ata janë popull që unë i dua. Sikur
dua kubanët, sikurse dua argjentinasit. Epo, e gjitha kjo është pjesë përbërëse
e personalitetit tim dhe në shkrimet e mia duhet të kem kujdes. Para së gjithash,
kur isha i ri, kam bërë shkrime të cilat të bëjnë për të
qarë. Ai ishte menjëmend romantizëm, shkrime të trëndafilta. Ime më, i lexonte
dhe qante.
Pothuajse të gjitha shkrimet qysh prej mbërritjes
tuaj në Paris janë shkrime të njohura prej lexuesve. Por ju keni shkruar shumë
më parë apo jo? Pak gjëra keni botuar edhe më parë.
Kam shkruar qysh
prej moshës nëntë vjeç, gjatë adoleshencës time në rininë time të hershme. Në
rininë time të hershme arrita të isha në
gjendje të shkruaja tregime dhe romane, të cilat më treguan që isha në rrugën e
duhur. Por nuk doja të botoja. Isha shumë i ashpër me veten, dhe vazhdoj të jem
i tillë. Më kujtohet që kur moshatarët e
mi kishin poezi apo një roman të vogël të shkruar, kërkonin menjëherë një
botues. Dhe ato ishin shkrime të dobëta, mediokre, sepse nuk kishin arritur
formën e tyre të arrirë. I thoja vetes, “'Jo, nuk do të botosh. Kështu vazhdo.”
Disa shkrime i mbaja, të tjerat i flakja. Kur botova për herë të parë, isha më
shumë se tridhjetë vjeç, pak kohë para se të nisesha për në Francë. Atëherë
botova librin tim të parë me tregime, Bestiario, i cili u botua 1951, në të
njëjtin muaj që mora varkën për të mbërritur këtu. Më parë, pata botuar një
tekst të vogël të quajtur Los reyes, i
cili është në formën e dialogut. Një miku im që kishte shumë para, dhe bënte
botime të vogla për veten dhe miqtë, bëri një botim privat. Kjo është e gjitha.
Jo, ka edhe një gjë tjetër mëkatare që kam bërë i ri, është botimi i një libri
me sonete. E botova vetë me pseudonim.
Jeni autori i teksteve të një albumi të kohëve të
fundit me tango, “Trottoirs de Buenos Aires.” Çfarë ju bëri të shkruani tango?
Epo, unë jam
argjentinas dhe para së gjithash një porteño çka do të thotë banor i Buenos
Aires-it, ngaqë këtu ka dhe një port. Tangoja ishte muzika jonë. Unë jam rritur
në atmosferë tangosh. I dëgjonim ato në radio, sepse radioja filloi të transmetohej
kur isha i vogël dhe ato menjëherë u pushtuan nga tangot. Njerëz të familjes
time, ime më dhe halla luanin tango në piano ndërsa i këndonin ato. Nëpërmjet
radios filluam të dëgjojmë Carlos Gardel-in dhe këngëtarët e mëdhenj të kohës. Tangoja
u bë si pjesë e ndërgjegjes time dhe është muzika që më shpie pas në kohën e rinisë time si
dhe në Buenos Aires. Pra, jam shumë i dhënë pas tangos. Në të njëjtën kohë
tregohem shumë kritik, sepse unë nuk jam një nga këta argjentinas që besojnë se
tango është mrekullia e mrekullive. Mendoj që tango në tërësi, krahasuar
sidomos me xhazin, është muzikë shumë e varfër. Është e varfër por është dhe e
bukur. Ajo është si ato bimët shumë të thjeshta, të cilat nuk mund t’i
krahasosh me orkide apo trëndafil, por që kanë një bukuri të jashtëzakonshme në
vetvete. Gjatë viteve të fundit, kam bërë miq që luajnë tango. Pjesëtarët e
Kuartetit Cedrón janë miq të mëdhenj sikurse instrumentisti i shkëlqyer Juan
José Mosalini. Me ta kemi biseduar për tangot dhe i kemi dëgjuar të luajnë. Më
pas, një ditë pata idenë e një poezie, e cila ndoshta mund të muzikohej, megjithëse
nuk isha i sigurtë për këtë. Duke iu kthyer poezive të pabotuara, sepse pjesa
më e madhe e poezive të mia janë të pabotuara, gjeta disa poezi të shkurtra të
cilat këta djelmosha mund t’i shoqëronin me muzikë, gjë të cilën e bënë. Por
kemi provuar edhe përvojën e kundërt gjithashtu. Cedrón-i më dha temën
muzikore, unë e dëgjova dhe shkruajta fjalët. Pra e kam provuar në të dyja
mënyrat.
Në shënimet biografike të librave tuaj, thuhet që ju
gjithashtu i bini trompës. A keni luajtur
me ndonjë grup?
Jo. Kjo është
një lloj legjende e krijuar prej mikut tim të dashur Paul Blackburn, i cili
fatkeqësisht vdiq shumë i ri. Ai e dinte që luaja pak trompë në shtëpi, vetëm
për veten. Më thoshte gjithmonë, “Duhet të takosh muzikantë të tjerë me të cilët
mund të luash.” Unë ia ktheja, “Jo,” siç thonë amerikanët, “Nuk jam për këtë punë.” Nuk kisha
dhuntinë e duhur; luaja për vete. E kisha zakon të vendosja regjistrime të Jelly
Roll Morton-it, Armstrong-ut ose të Ellington-it, regjistrime në të cilat
melodia është më e lehtë për ta ndjekur, sidomos muzika bluz e cila ka një skemë
të vetën. Argëtohesha duke i dëgjuar të luanin dhe u bashkangjitesha me trompën time. Luaja bashkë me ta . . . por sigurisht nuk
isha pjesë e vërtetë e tyre! Nuk guxova kurrë t’u afrohesha muzikantëve të
xhazit; tani trompa ime ka humbur diku diku në dhomën tjetër. Blackburn-i e
vendosi në një nga biografitë e mia Dhe ngaqë
ka një fotografi ku unë luaj trompë, njerëzit mendojnë se me të vërtetë mund të
luaja mirë. . Sikurse nuk desha kurrë të botoj pas qenë i sgurtë që kishte
ardhur koha për të botuar, edhe më trompën bëra të njëjtën gjë, por ajo ditë
nuk erdhi kurrë.
Fatkeqësisht jo,
për arsye që janë shumë të qarta: për shkak të angazhimit tim politik. Për mua
romani kërkon përqendrim dhe kohë e cila merr të paktën një vit, kohë gjatë të
cilës duhet punuar me qetësi pa e braktisur procesin e shkrimit. Tani, nuk
mundem ta bëj këtë. Para një jave, nuk e dija që do të largohesha për tri ditë
në Nikaragua. Kur të kthehem nuk do ta di se çfarë do të bëjë më pas. Por ky
roman tashmë është shkruar. Është atje, në ëndrrat e mia. Këtë roman e shoh në ëndërr
gjatë gjithë kohës. Nuk e di se çfarë ndodh në roman, por e kam një lloj ideje.
Sikurse në tregime, e di se do të jetë diçka pak a shumë e gjatë e cila do të
ketë elementët e fantastikes, por jo shumë prej tyre. Do të jetë, le të themi,
i zhanrit të Libro de Manuel (1973) , ku elementët
fantastik janë përzier, por nuk do të jetë as libër politik. Do të jetë një libër
i letërsisë së mirëfilltë. Shpresoj që jeta do të më sigurojë një lloj ishulli
të shkretë, edhe nëse ky ishull i shkretë do të jetë kjo dhomë, si dhe një vit
kohë, kërkoj një vit kohë. Por kur shoh që bastardët në Honduras,
Somocistas-ët dhe Reaganare-sit po e shkatërrojnë Nikaraguan, mua më mungon ky
ishull. Nuk mund të filloj të shkruaj sepse do të më pushtonte ky imazh gjatë
gjithë kohës. Ai kërkon që të jetë i pari në prioritetet e mia.
Dhe kjo duket të jetë shumë e vështirë përgjersa ka
të bëjë me prioritetet e jetës kundrejt asaj të letërsisë.
Po dhe jo. Varet
se për çfarë lloj prioritetesh bëhet fjalë. Nëse prioritetet janë si ato për të
cilat sapo fola, prioritete të cilat kanë të bëjnë me përgjegjësinë morale të
individit jam dakord. Por unë e di që shumë njerëz e kanë zakon të ankohen gjithmonë, “Oh, do të
doja të shkruaja romanin tim, por më duhet të shes shtëpinë, dhe pastaj janë
taksat, çfarë do të bëj?” Arsye si, “Punoj në zyrë gjatë gjithë ditës, si
prisni që unë të shkruaj?” nuk
qëndrojnë. Unë punoja gjithë ditën tek UNESCO dhe pastaj kur kthehesha në
shtëpi shkruaja Rayuela-n. Kur njeriu do
të shkruaj, shkruan. Nëse je i dënuar për të shkruar, shkruan.
A punoni më si përkthyes ose interpret?
Jo, jo më. Kam
pasur një jetë shumë të thjeshtë. Nuk më duhen shumë para për gjërat që pëlqej:
disqet me këngë, librat, duhani. Pra tani mund të jetoj me të ardhurat e mia. Më
kanë përkthyer në kaq shumë gjuhë dhe këto libra më sigurojnë para të mjaftueshme për të jetuar. Por
duhet të kem pak kujdes natyrisht; nuk është se mund të blej për veten një
jaht, por meqenëse as që kam ndofarë ideje për të blerë ndonjë jaht . . .
A e keni shijuar famën dhe suksesin?
Ah, dëgjo, do të
them diçka që nuk duhet ta them sepse askush nuk do ta besojë, por suksesi për
mua nuk është kënaqësi. Jam i kënaqur që jam në gjendje të jetoj prej asaj që
shkruaj, por më duhet të duroj pjesën që ka të bëj me anën popullore dhe të
rrezikshme të suksesit. Isha më i lumtur si njeri kur nuk isha i njohur, shumë
më i lumtur. Tani nuk mund të shkoj në Amerikën Latine ose në Spanjë pa më
njohur çdo pesëqind metra, pastaj vijnë autografët, përqafimet…Është shumë
prekëse sepse ata janë lexues të cilët zakonisht janë shumë të rinj. Jam i
lumtur që e pëlqejnë atë që unë bëj, por është shumë shqetësuese në aspektin e
jetës vetjake. Nuk mund të shkoj në një plazh të Evropës sepse pa kaluar pesë
minuta do të ja beh një fotograf. Kam një pamje fizike të cilën nuk mund ta
fsheh; po të isha i vogël do të rruhesha dhe do të vendosja syze dielli për të
mos më njohur, por me gjatësinë time, krahët e gjatë dhe gjëra të tilla, ata më
pikasin që nga larg.
Nga ana tjetër, ka dhe gjëra shumë të bukura që më ndodhin për shkak të njohjes: Isha në Barcelonë
para një muaji. Po shëtisja në mbrëmje në një lagje gotike, dhe ja tek shoh një
vajzë amerikane, shumë simpatike, e cila luante shumë bukur me kitarë ndërsa këndonte. Ajo ishte ulur mbi tokë duke
luajtur kitarë dhe duke kënduar për të fituar të ardhura për jetesën e saj. Ajo
këndonte pak a shumë si Joan Baez-i, me një zë shumë të bukur, të pastër. Një
grup djemsh të rinj nga Barcelona ishin ndalur për ta dëgjuar. U ndala ta dëgjoja,
por duke ndenjur më në shmang. Në një moment, njëri prej këtyre djelmoshave
rreth të njëzetave, një djalosh shumë i ri dhe shumë simpatik, m’u afrua. Mbante
në duar një tortë. Më tha, “Julio, merr një copë.” Kështu që mora një copë tortë
dhe e hëngra dhe i thashtë, “Faleminderit shumë që erdhe tek unë për të më dhënë
një copë tortë.” M’u përgjigj, “Dëgjo, po të jap kaq pak krahasuar me atë që më keni dhënë ju.” Ia ktheva, “Mos thuaj kështu,
mos thuaj kështu,” u përqafuam dhe pastaj ai iku. Epo, gjëra të tilla janë shpërblimi
më i mirë për punën time si shkrimtar. Që një djalosh apo një vajzë të vij tek
ti, të të flas dhe të ofroj një copë tortë, është diçka e mrekullueshme. Mu për
këtë ia vlen të merresh me andrallat e shkrimit.
[1] Kështjella e
Otrantos,
roman i Horace Walpole, (1974). Përgjithësisht mbahet si romani i parë gotik,
fillesa e një zhanri letrar i cili do të bëhej jashtëzakonisht popullor në fund
të shekullit 18-të dhe fillim të shekullit 19-të.
[2]José Lezama
Lima (1910- 1976 in Havana, Cuba) ishte shkrimtar dhe poet kuban i cili
konsiderohet si një nga figurat më ndikuese në letërsinë e Amerikës Latine.
Kur Julio Cortázar-i vdiq nga kanceri në shkurt të
vitit 1984 në moshën gjashtëdhjetë e nëntë vjeçare, gazeta El País e Madridit e nderoi si një prej
shkrimtarëve më të mëdhenj të botës hispanike dhe për dy ditë me radhë i
kushtoi njëmbëdhjetë faqe të plota me vlerësime, kujtime dhe shkrime në shenjë
lamtumire për të. Megjithëse Cortázar-i jetoi në Paris qysh prej vitit 1951, ai
e vizitoi rregullisht Argjentinën e tij të origjinës derisa u detyrua
zyrtarisht prej juntës ushtarake në fillim të viteve 1970-të që të jetonte në
ekzil, për shkak të disa prej tregimeve të shkruara prej tij. Pas fitores
së
arritur prej qeverisë së
Alfonsín-it[1],
e cila u zgjodh në mënyrë demokratike, Cortázar-i mundi të bënte vizitën e
fundit në atdhe dhe të shihte të ëmën. Ministri i Kulturës i qeverisë së
Alfonsín-it zgjodhi të mos i bënte pritje zyrtare, duke pasur frikë prej pikëpamjeve
të tij politike skajshmërisht të majta, por
pavarësisht nga kjo, kthimi i shkrimtarit ishte si kthimi i një heroi.
Një natë në Buenos Aires, kur po dilnin nga teatri
ku kishin parë filmin e ri të mbështetur në romanin e Osvaldo Soranio-s[2] No habrá más pena ni olvido, Cortázar-i dhe
miqt e tij u gjendën përballë një grumbulli të madh studentësh që ecte drejt
tij, grumbull që e kishte pikasur së largu shkrimtarin e shquar dhe që e futi
menjëherë në mes. Meqenëse libraritë në bulevarde ishin akoma të hapura,
studentët blenë me nxitim kopje të librave të Cortázar-it me qëllim që ai t’i nënshkruante
ato. Një shitës kioske, duke kërkuar ndjesë që nuk kishte me libra të
Cortázar-it, i zgjati për ta nënshkruar një libër të Carlos Fuentes-it
Cortázar-i u lind në Bruksel në vitin 1914. Kur
familja e tij u kthye në Argjentinë pas luftës, ai u rrit në Banfield, jo shumë
larg nga Buenos Aires-i. U diplomua si mësues dhe nisi ta ushtroj këtë
profesion në një qytezë të Buenos Aires-it në fillim të viteve 1940-të, ndërkohë
që shkruante për vete, pa i botuar shkrimet e veta. Njëri prej tregimeve të tij
të botuara, “Shtëpia e pushtuar” ideja e të cilit iu shfaq në ëndërr, u botua
në vitin 1946 në një revistë që botohej prej Jorge Luis Borges-it, megjithëse
ata rrallë u takuan më pas.
Vetëm pasi Cortázar-i u zhvendos në Paris në vitin 1951,
ai filloi të botonte me përkushtim. Në Paris punoi si përkthyes dhe interpret për
UNESCO-n dhe organizata të tjera. Ndër shkrimtarët që përktheu janë Poe, Defoe,
dhe Marguerite Yourcenar. Në vitin 1963, romani i tij i dytë, Rayuela (1963), roman mbi kërkimet
ekzistenciale dhe metafizike të një argjentinasi në Paris dhe Buenos Aires, me netë
të mbushura me muzikë xhaz, krijuan autoritetin e vërtetë të Cortázar-it si
shkrimtar. Megjithëse është i njohur para së gjithash si mjeshtër modern i
tregimit, katër romanet e Cortázar-it demonstruan risi forme e cila hulumtonte
çështjet themelore të individin në shoqëri. Në të njëjtën kohë, tek romanet, lojcakëria
e tij e gjithhershme arriti shprehësinë e saj më të madhe. Këto romane
përfshijnë Los
Premios (1960), 62/Modelo para
armar (1968), i cili mbështetet
pjesërisht në përvojën e tij si përkthyes, dhe Një Manual për Manuelin (1963), roman
mbi rrëmbimin e një diplomati të Amerikës Latine.
Ajo çka përbën forcën shtytëse të romaneve të
ndryshme të tij, është jeta që rrjedh në to, jetë e
cila përbën një magjepsje marramendëse. Megjithatë, ishin tregimet e panumurta
ato të cilat shpërfaqën në mënyrën më të drejtpërdrejtë magjepsjen e tij me
fantastiken. Tregimi i tij më i njohur ishte pika nisëse për filmin e Antonion-t
“Shpërthimi”[3]
Pikërisht para se të vdiste, botoi një ditar udhëtimesh, Los autonautas de la
cosmopista, (1983) për shkrimin e të cilit
bashkëpunoim me të shoqen, Carol Dunlop-in, gjatë një udhëtimi nga Parisi
në Marseilles, udhëtim të cilin e bënë me një furgon kampingu. Cortázar-i ia kaloi
të gjitha të drejtat e autorit për librin qeverisë së Sandinistas[4]
në Nikaragua, ndërkohë që libri u botua në të njëjtën kohë në Spanjë dhe
Francë, dhe qysh pprej atëherë ka qenë best-seller. Më pas u botuan gjithashtu
dy përmbledhje post mortum të artikujve politikë në Nikaragua dhe Argjentinë.
Gjatë
viteve të tij në Paris, Cortázar-i jetoi në lagje të ndryshme. Në dekadën e
fundit të jetës, të ardhurat nga librat që
shkruajti munësuan që ai të blente apartamentin e tij. Ai mund të ketë qenë vendi
ku ndodhin ngjarjet e njërit prej tregimeve të tij. Kjo ndërtesë, në një zonë të
plot me shitës me shumicë dhe dyqane artikujsh porcelani, ndahet prej rrugës
kryesore me anë të disa blloqesh ndërtesash të ngjashme, të cilat banohen vetëm
në katet e sipërme. Pasi të kalohen disa zona me hijedritë që përshkon qemeret
e ndryshme, arrin shkallët që shpien tek hyrja e tij. Deri diku apartmenti
dukej ndryshe nga sa pritej, i hapërsirshëm, pavarësisht nga qindra e qindra
libra që ndodheshin në raftet e secilës dhomë. Një korridor i shkurtër,
gjarpërues të çonte tek një dhomë tjetër e mbushur me libra, muret e së cilës
ishin të veshura me piktura të miqve të tij, ndërsa secila dhomë të krijonte
përshtypjen e një thellësie më të madhe se sa do të lejonin muret. Cortázar-i
ishte një burrë i gjatë, megjithëse më i dobët se në fotografitë e tij.
Muajt para intervistës së tij patën qenë shumë të vështira
për të, ngase gruaja e tij e fundit Carol, tridhjetë vjet më e re, kishte
vdekur nga kanceri. Përpos kësaj, udhëtimet e shumta, sidomos ato në Amerikën
Latine, ku angazhimet e tij politike morën një pjesë të madhe të kohës së tij, ia
shterruan fuqitë. Kjo intervistë u zhvillua në 8 korrik 1983, kur ai ishte në
shtëpi për një javë, gjë që atë kohë ndodhte rrallë. Atë e gjetëm të ulur në
karrigen e parapëlqyer, duke pirë duhan me llullën e tij, ndanë mijërave
librave që mbushnin raftet prej dyshemesë deri
në tavan.
[1] Raúl Ricardo
Alfonsín (1927-2009)
ishte avokat, politikan dhe burrë shteti argjentinas i cili shërbeu si
President i Argjentinës në periudhën dhjetor 1983-korrik 1989. Alfonsín-i ishte
presidenti i parë i zgjedhur në mënyrë demokratike pas qeverisë ushtarake të
niohur si procesi Kombëtar Riorganizues. Përpos vlerësimeve të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare ai u
vlerësua me Çmimin Princi Asturias për Bashkëpunim Ndërkombëtar në
vitin 1985.
[2] Osvaldo Soriano, (1943-1997) gazetar dhe shkrimtar argjentinas i cili
pas grushtit të shtetit të vitit 1976 jetoi në Paris deri në vitin 1984. Gjatë
kësaj kohe zuri miqësi me Julio Cortaszar-in me të cilin botuan revistën e përmuajshme Sin
censura. Pas rënies së regjimit të
juntës ushtarake ai u kthye në Buenos Aires ku librat e tij patën sukses të
madh jo vetëm, në Amerikën e Jugut por edhe në Itali dhe vende të tjera. Pas
vdekjes në vitin 1997, është përkthyer të paktën në pesëmbëdhjetë gjuhë,
dhe ka frymëzuar producentët e filmit që të bëjnë dokumentarë dhe filma që
mbështeten në veprën dhe jetën e tij.
[3] “Shpërthimi”
(Angl. Blowup”) është film i vitit 1966 me producent
italianin Michelangelo
Antonioni. Protagonisti është fotograf dhe beson se ka qenë
dëshmritar i një vrasjeje ku rastësisht ka bërë fotografi të aktit të vrasjes. Subjekti i
filmit është frymëzuar prej tregimit të Julio Cortazar-it “Las babas del diablo” (1959).
[4] Qeveria e
Sandinistas erdhi në pushtet pas revolucionit nikaraguan në vitin 1979 i cili
përmbysi diktaturën e mëparshme të Somoza-s. Fronti Çlirimtar i Sandinistas
qëndroi në pushtet deri në vitin 1990 duke e reformuar shoqërinë dhe vendin
sipas politikave deri diku socialiste.
Përktheu: GRANIT ZELA
Comments
Post a Comment